6 października 2023 r. w siedzibie ORA w Warszawie odbyła się trzecia konferencja Trójkąta Weimarskiego Adwokatur pod nazwą Rethinking the Rule of Law? Revolutionise it!.
Zapis konferencji: The 3rd Weimar Triangle of Lawyers Conference – YouTube
Trójkąt Weimarski Adwokatur to zainicjowana w 2019 r. formuła pogłębionej współpracy Izby Adwokackiej w Paryżu (Ordre des avocats de Paris), niemieckiego stowarzyszenia prawników (Deutscher Anwaltverein) oraz Izby Adwokackiej w Warszawie poświęcona monitorowaniu i obronie praworządności w Europie. Po spotkaniach roboczych Trójkąta w Warszawie (2020), pierwszej konferencji Trójkąta w Berlinie (2021) oraz drugiej konferencji Trójkąta w Paryżu (2022), w Warszawie zorganizowano trzecią konferencję Trójkąta, aby – w obliczu coraz częstszych ataków na rządy prawa w różnych częściach Europy i wobec dynamicznych zmian społecznych i technologicznych – pochylić się nad potrzebą przedefiniowania konceptu praworządności.
Konferencję zainicjował mec. Mikołaj Pietrzak, dziekan Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie, który w swoim wystąpieniu zwrócił uwagę na wyjątkowe okoliczności towarzyszące kolejnym spotkaniom i konferencjom Trójkąta, tj. zamachy na niezależność sądownictwa w Polsce, pandemię COVID-19, rosyjską inwazję w Ukrainie, kryzysy uchodźcze na polskich granicach oraz pojawiające się w ostatnim czasie w Polsce próby i zapowiedzi wpływania na niezależność samorządów prawniczych. Dziekan ORA w Warszawie podkreślił znaczenie europejskiej solidarności prawników w obliczu tych wyzwań.
Tematem dyskusji otwierającej, prowadzonej przez mec. Aleksandrę Stępniewską z Izby Adwokackiej w Warszawie, była potrzeba zrewidowania idei praworządności. Sędzia Bartłomiej Przymusiński, rzecznik prasowy oraz członek zarządu Stowarzyszenia Sędziów Polskich Iustitia, zaznaczył, że obrona standardów praworządności w Europie nie może polegać wyłącznie na słabych i spóźnionych działaniach o charakterze post factum. W ocenie polskiego sędziego wymagałaby ona zatem uniezależnienia mechanizmów ochronnych od politycznych gremiów i wprowadzenia bardziej precyzyjnych regulacji w miejsce wciąż licznych luk interpretacyjnych oraz zwyczajów konstytucyjnych w kwestiach kluczowych dla rządów prawa. Z kolei mec. Patrice Spinosi, adwokat przy francuskim Sądzie Kasacyjnym i Radzie Stanu, wskazał, że koncept praworządności nie potrzebuje całościowej rewizji, a jedynie jego bieżącego uaktualniania i dostosowywania do współczesności w orzecznictwie sądów, co jedynie uwypukla rolę niezależnych sądów w obronie rządów prawa. Francuski adwokat zwrócił również uwagę na występujące we Francji oznaki potencjalnych zamachów na praworządność, które – po Polsce i Węgrzech – mogą występować w innych krajach na zasadzie domina w Europie.
W pierwszym panelu moderowanym przez mec. Julie Couturier, dziekan Rady Adwokackiej w Paryżu, dyskutanci zastanawiali się nad skutecznością ochrony praworządności. Pan Anthony Michael Collins, rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, nakreślił ogólne zasady i gwarancje ochrony rządów prawa wynikające z prawa UE oraz orzecznictwa TSUE i – w kontekście ostatnich prób i zapowiedzi oddziaływania na niezależność samorządów prawniczych w Polsce – podkreślił, że nie ma niezależnego sądownictwa bez niezależnych samorządów prawniczych. Analizę orzecznictwa TSUE w kontekście obrony rządów prawa w swoim wystąpieniu kontynuował prof. Maciej Taborowski, adwokat i profesor w Instytucie Nauk Prawnych PAN, który przedstawił wynikające z orzecznictwa TSUE mechanizmy obrony praworządności w państwach członkowskich oraz ich ograniczenia związane z proceduralnymi ramami wydawania orzeczeń przez TSUE i problemami z ich wykonywaniem w państwach członkowskich. Profesor Taborowski zwrócił uwagę na zarysowującą się w orzecznictwie TSUE – obok narodowej tożsamości konstytucyjnej – koncepcję europejskiej tożsamości konstytucyjnej obejmującej zagadnienia dotyczące praworządności. Z kolei Marek Matusiak, ekspert z Ośrodka Studiów Wschodnich w Warszawie, przedstawił kontekst trwających od miesięcy protestów przeciwko reformom wymiaru sprawiedliwości w Izraelu i omówił przyczyny masowego sprzeciwu społeczeństwa na poziomie politycznym, konstytucyjnym i socjologicznym. Natomiast mec. dr Roya Sangi, niemiecka prawniczka zajmująca się prawem konstytucyjnym i administracyjnym, zaznaczyła, że kryzysy praworządności mogą również dotyczyć innych krajów, takich jak Niemcy i przedstawiła przykłady nierespektowania krajowych i międzynarodowych orzeczeń sądowych przez niemieckie władze, a także niemieckie przykłady ingerowania w nietransparentny proces nominacji sędziowskich.
W drugim panelu moderowanym przez mec. Stefana von Raumera, wiceprezydenta niemieckiego stowarzyszenia prawników DAV, uczestnicy dyskutowali o potrzebie respektowania zasad praworządności w trakcie rewolucji technologicznej. Cornelia Kutterer, niemiecka badaczka kierująca Katedrą Uregulowania Sztucznej Inteligencji na Uniwersytecie Grenoble, wytłumaczyła sposób działania sztucznej inteligencji oraz moderowania przez nią treści oczekiwanej przez jej użytkowników i nakreśliła skalę władzy, jaką dysponują koncerny zajmujące się rozwojem sztucznej inteligencji, a także wskazała na obowiązek prawników rozumienia tych procesów i dokształcania się w tym zakresie, tak aby zapewnić skutecznym poziom ochrony praworządności w erze rozwoju technologicznego. Pogłębioną analizę na temat znaczenia praworządności w kontekście rozwoju technologicznego kontynuował mec. Krzysztof Wojdyło, adwokat z Izby Adwokackiej w Warszawie zajmujący się nowymi technologiami, który zwrócił uwagę na ryzyko nadmiernego uregulowania, co może być przeciwskuteczne dla respektowania zasad praworządności w erze rozwoju technologicznego, a także na trudność w przełożeniu na język algorytmów konceptu sprawiedliwości, którego zrozumienie wymaga osadzenia w kontekście. Polski adwokat podkreślił jednocześnie, że w czasach rozwoju technologicznego nie da się obronić rządów prawa bez nowych technologii. Z kolei pan Guillaume Avrin, krajowy koordynator ds. rozwoju sztucznej inteligencji we Francji, nakreślił zasady funkcjonowania tego rządowego stanowiska, wskazując na sfery, w których przewijają się zagadnienia dot. ochrony praworządności, jak dbanie o to, by szybki rozwój nowych technologii nie skutkował zbyt drastycznymi zmianami społeczno-gospodarczymi oraz ograniczaniem dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Podsumowanie wygłosił mec. Thierry Aballéa, członek Rady Adwokackiej w Paryżu i przewodniczący jej Komisji Międzynarodowej, który zaznaczył, że zagrożenia dla praworządności nie znają granic, ale istotne jest, by społeczeństwo rozumiało je i potrafiło przeciw nim zaprotestować. Francuski adwokat wskazał na główne źródła zagrożeń dla rządów prawa i wymienił polityków, ograniczenia budżetowe w wymiarze sprawiedliwości, nadprodukcję prawa, nowe technologie oraz lukę pokoleniową wśród prawników.
Wśród członków delegacji Izby Adwokackiej w Paryżu byli również mec. Dominique Heintz, były członek Rady Adwokackiej w Paryżu, a także pani Anne Souléliac, dyrektorka ds. międzynarodowych w Izbie Adwokackiej w Paryżu. W konferencji udział wzięli również mec. Bartosz Grohman, wiceprezes Naczelnej Rady Adwokackiej, a także mec. Wojciech Bagiński i mec. Anna Atanasow, członkowie ORA w Warszawie oraz odpowiednio przewodniczący i wiceprzewodnicząca Komisji ds. Współpracy z Zagranicą przy ORA w Warszawie.
Dziękujemy wszystkim uczestnikom, moderatorom i prelegentom za udział i interesujące wystąpienia oraz dyskusję.