14.04.2020 / Adwokatura na czas epidemii - poradnik prawny

Prawo karne w czasie epidemii

Przedstawione poniżej dane mają charakter informacyjny i poglądowy. Zwracamy uwagę, że w konkretnych sytuacjach omawiane przepisy prawa mogą znajdować inne zastosowanie. Zachęcamy do konsultowania przypadków indywidualnych z adwokatami naszej Izby. Rejestr adwokatów jest dostępny pod adresem: https://rejestradwokatow.pl/adwokat

  1. Źródła prawa

Zmian w obszarze prawa karnego, rozumianego sensu largo, których potrzeby wprowadzenia ustawodawca upatrywał z uwagi na pandemię wirusa COVID-19, należy szukać w:

  1. ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. 2020, poz. 374; zwanej dalej „Ustawą”);
  2. ustawie z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nim sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2020 poz. 568; zwanej dalej „Ustawą z dnia 31 marca 2020 roku (Dz. U.  2020, poz. 568)”) – zgodnie z przepisem art. 101 ustawa weszła w życie w dniu jej ogłoszenia, tj. 31 marca 2020 roku[1];
  3. ustawie z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie systemu ochrony zdrowia związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19 (Dz. U. 2020, poz. 567; zwanej dalej „Ustawą z dnia 31 marca 2020 roku (Dz. U. 2020, poz. 567)”) – zgodnie z przepisem art. 22 tejże ustawy, weszła ona w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia, tj.  01 kwietnia 2020 roku;

 

  1. Wybrane zmiany w zakresie prawa karnego materialnego:

 

  1. 10c Ustawy stanowi, że nie popełnia przestępstwa określonego w art. 231 lub art.  296 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1950 i  2128), deliktu dyscyplinarnego ani czynu, o którym mowa w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z  2019 r. poz. 1440, 1495, 2020 i 2473 oraz z 2020 r. poz. 284), kto w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, nabywając towary lub usługi niezbędne dla zwalczania tej choroby zakaźnej, narusza obowiązki służbowe lub obowiązujące w tym zakresie przepisy, jeżeli działa w interesie społecznym, zaś bez dopuszczenia się tych naruszeń nabycie tych towarów lub usług nie mogłoby zostać zrealizowane albo byłoby istotnie zagrożone;
  2. 15t Ustawy stanowi, że nie popełnia przestępstwa, o którym mowa w art. 296 § 1 – 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, kto nie ustala lub nie dochodzi od  strony umowy,  o której mowa w art. 15r ust. 1 Ustawy (dot. zamówienia publicznego, w rozumieniu ustawy z dn. 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych [Dz. U. z 2019 r. poz. 1843] – przyp. autora), należności powstałych w  związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy w sprawie zamówienia publicznego na skutek okoliczności związanych z wystąpieniem COVID-19, o których mowa w art. 15r ust. 1 Ustawy lub zmienia umowę w sprawie zamówienia publicznego zgodnie z art. 15 r ust 4 Ustawy;
  3. 15w Ustawy stanowi, że nie popełnia przestępstwa określonego w art. 231 lub art.  296 ustawy z dni 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, deliktu dyscyplinarnego ani czynu, o którym mowa w art. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. 2005, nr 14, poz. 114 z późn. zm.), kto w okresie stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, nabywając towary lub usługi niezbędne dla zwalczania tej epidemii narusza obowiązki służbowe lub obowiązujące w tym zakresie przepisy, jeżeli działa w interesie społecznym, zaś bez dopuszczenia się tych naruszeń nabycie towarów lub usług nie mogłoby zostać zrealizowane albo byłoby istotnie zagrożone;
  4. 13 pkt 1 i 2 Ustawy z dnia 31 marca 2020 roku (Dz. U. 2020, poz. 568), w  ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. z 2019 r. poz. 1950 i 2128) wprowadził m.in. następujące zmiany:
    1. 161 § 1 k.k. otrzymał nowe brzmienie, zgodnie z którym sprawca przestępstwa stypizowanego w tym przepisie podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze od 6 miesięcy do lat 8. Sprawca przestępstwa określonego w art. 161 § 2 k.k. podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze od 3 miesięcy do 5 lat, natomiast zgodnie z § 3 przywołanego przepisu, jeżeli sprawca czynu określonego w § 2 naraża na zarażenie wiele osób, to podlega on karze pozbawienia wolności w wymiarze do lat 10. Dodano § 4 o treści uprzednio obowiązującego art. 161 § 3 k.k.
    2. 190a § 1 k.k., przepis penalizujący przestępstwo tzw. „stalkingu”, został rozszerzony o uzasadnione okolicznościami poczucie poniżenia lub udręczenia, obok dotychczas obowiązującego poczucia zagrożenia, a sprawca podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze od 6 miesięcy do lat 8 – przed nowelizacją była to kara do 3 lat pozbawienia wolności.
  5. 5 pkt 15 Ustawy z dnia 31 marca 2020 roku (Dz. U. 2020, poz. 567) w ustawie z dnia 6 września 2001r. – Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2019r. poz. 499, z  późn.  zm.) wprowadził art. 126c o następującym brzemieniu „Art 126c. 1. Kto bez zgłoszenia, o którym mowa w art. 37av ust 1, wbrew sprzeciwowi, o którym mowa w  art.  37av ust 3, albo przed upływem terminu na zgłoszenie tego sprzeciwu, z  zastrzeżeniem art. 37av ust. 9a, wywozi poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zbywa podmiotowi prowadzącemu działalność poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, produkt leczniczy, zawarty w wykazie, o którym mowa w art. 37av ust. 14, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
  6. Kto bez zgłoszenia, o którym mowa w art. 37av ust 1, wbrew sprzeciwowi, o którym mowa w art. 37av ust. 3 albo przed upływem terminu na zgłoszenie tego sprzeciwu, z zastrzeżeniem art. 37av ust. 9a, wywozi poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub zbywa podmiotowi prowadzącemu działalność poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, środek spożywczy specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrób medyczny, zawarty w wykazie, o którym mowa w art. 37av ust. 14, podlega karze pozbawienia wolności do lat 2.”

 

  • Wybrane zmiany w zakresie prawa karnego formalnego:

 

  1. 14a ust. 4 Ustawy wskazuje katalog postępowań, które określono mianem „spraw pilnych” w rozumieniu art. 14a ust. 1 i 2 Ustawy. Są to sprawy (art. 14 a ust. 4 pkt 1-16 oraz ust. 5 Ustawy):
    1. w przedmiocie wniosków o zastosowanie, przedłużenie, zmianę i uchylenie tymczasowego aresztowania;
    2. w których jest stosowane zatrzymanie;
    3. w których orzeczono środek zabezpieczający;
    4. przesłuchania świadka w postępowaniu przygotowawczym przez sąd na  podstawie art. 185a-185c albo art. 316 § 3 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 30 i 413), gdy podejrzany jest zatrzymany;
    5. w przedmiocie europejskiego nakazu aresztowania;
    6. w przedmiocie zarządzenia przerwy w wykonaniu kary w systemie dozoru elektronicznego;
    7. o zastosowanie i przedłużenie środka detencyjnego w postaci umieszczenia cudzoziemca w strzeżonym ośrodku, o zastosowanie lub przedłużonego wobec niego aresztu dla cudzoziemców;
    8. w których wykonywana jest kara pozbawienia wolności albo inna kara lub środek przymusu skutkujący pozbawieniem wolności, jeżeli rozstrzygnięcie sądu dotyczy zwolnienia osoby pozbawionej wolności z zakładu karnego lub aresztu śledczego albo jest niezbędne do wykonania takiej kary lub środka przymusu w tym zakładzie lub areszcie;
    9. o odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką;
    10. o których mowa w ustawie z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1878 oraz z 2019 r. poz. 730 i 1690);
    11. dotyczące umieszczenia lub przedłużenia pobytu nieletniego w schronisku dla nieletnich;
    12. dotyczące umieszczenia małoletniego cudzoziemca w placówce opiekuńczo-wychowawczej;
    13. z zakresu postępowania wykonawczego w sprawach, o których mowa w pkt 8-12;
    14. wniosków o ustanowienie kuratora w celu reprezentowania interesów małoletnich w postępowaniu przed sądem lub innym organem w sprawach pilnych;
    15. o których mowa w ustawie z dnia 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób (Dz. U. z 2019 r. poz. 2203 oraz z 2020 r. poz. 278);
    16. przesłuchania przez sąd osoby w trybie zabezpieczenia dowodu lub co do której zachodzi obawa, że nie będzie można jej przesłuchać na rozprawie;
    17. w przypadku których ustawa określa termin ich rozpatrzenia przez sąd oraz sprawy wniosków o wykonanie aktu lub czynności (art. 14a ust. 5 Ustawy).
  2. 15zzj. Ustawy stanowi, że złożenie organowi podatkowemu zeznania o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) za 2019 r. oraz wpłacenie należnego podatku dochodowego od osób fizycznych po upływie terminu na jego złożenie, nie później jednak niż w terminie do dnia 31 maja 2020 r. jest równoznaczne ze złożeniem przez podatnika podatku dochodowego od osób fizycznych zawiadomienia, o którym mowa w  art. 16 § 4 ustawy z dnia 10 września 1999r. – Kodeks karny skarbowy (Dz.  U.  z  2020 r. poz. 19). W takim przypadku organ nie wszczyna postępowania w  sprawie o  przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a wszczęte umarza;
  3. Przepis art. 15zzs. ust. 1 pkt 3, 4, 5, 8 i 10 Ustawy w zw. z art. 15zzs. ust. 2 Ustawy i art. 15zzs. ust. 6 Ustawy stanowi, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID (bez 19 – przyp. autora) bieg terminów procesowych i sądowych w  postępowaniach karnych, karnych skarbowych, postępowaniach w sprawach o  wykroczenia, kontrolach celno-skarbowych oraz innych postępowań prowadzonych na podstawie ustaw – nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu na ten okres. Wstrzymanie rozpoczęcia i zawieszenia biegu terminów, o  których mowa w ust. 1, nie dotyczy terminów rozpoznawanych przez sądy w  sprawach wskazanych w art. 14a ust 4 i 5 Ustawy (czyli m.in. „spraw pilnych” wskazanych powyżej – przyp. autora). W okresie, o którym mowa w art. 15zzs. ust.  1  Ustawy, nie  przeprowadza się rozpraw ani posiedzeń jawnych, z wyjątkiem rozpraw i posiedzeń jawnych w sprawach określonych w art. 14a ust 4 i 5 Ustawy;
  4. 14 pkt 1, 2, 3 Ustawy z dnia 31 marca 2020 roku (Dz. U. 2020, poz. 568), w  ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 30 i 413) wprowadził m.in. następujące przepisy:
    1. 232b § 1, zgodnie z którym w stanie zagrożenia epidemicznego lub stanie epidemii zajęte przedmioty mające znaczenie dla zdrowia lub bezpieczeństwa publicznego, można nieodpłatnie przekazać podmiotom leczniczym, Państwowej Straży pożarnej, Siłom Zbrojnym Rzeczypospolitej Polskiej, Policji, Straży Granicznej oraz instytucjom państwowym i samorządowym. Art.  192 Kodeksu karnego wykonawczego stosuje się odpowiednio;
    2. 258a, zgodnie z którym, jeżeli oskarżony uniemożliwia lub utrudnia wykonywanie zastosowanego wobec niego środka zapobiegawczego lub umyślnie naruszył obowiązek lub zakaz związany ze stosowaniem takiego środka, sąd lub prokurator jest zobowiązany zastosować środek zapobiegawczy gwarantujący skuteczną realizację celów jego stosowania;
    3. 276a § 1, zgodnie z którym, tytułem środka zapobiegawczego można orzec wobec oskarżonego o przestępstwo popełnione w stosunku do członka personelu medycznego, w związku z wykonywaniem przez niego czynności opieki medycznej lub osoby przybranej personelowi medycznemu do pomocy w związku z wykonywaniem tych czynności, zakaz zbliżania się do  pokrzywdzonego na wskazaną odległość, zakaz kontaktów lub zakaz publikacji, w tym za pośrednictwem systemów informatycznych lub sieci telekomunikacyjnych treści godzących w prawnie chronione dobra pokrzywdzonego.

 

  1. Wybrane zmiany w zakresie prawa karnego wykonawczego:

 

  1. Przepis art. 14c ust. 1 – 6 Ustawy stanowi, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 sąd penitencjarny, na wniosek dyrektora zakładu karnego, zatwierdzony przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, może udzielić skazanemu przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności, chyba że  istnieje uzasadnione przypuszczenie, że skazany w  czasie pobytu poza zakładem karnym nie będzie przestrzegał porządku prawnego, w  szczególności popełni przestępstwo, lub nie będzie stosował się do wytycznych, poleceń lub decyzji właściwych organów związanych z przeciwdziałaniem COVID-19 lub leczeniem zarażenia wirusem SARS-CoV-2. Dyrektor zakładu karnego może złożyć powyższy wniosek, jeżeli w jego ocenie udzielenie przerwy skazanemu może przyczynić się do ograniczenia lub wyeliminowania epidemii (do wniosku załącz się opinii o skazanym, sporządzoną przez administrację zakładu karnego, dotyczącą okoliczności będących podstawą udzielenia wnioskowanej przerwy). Sąd udziela przerwy na czas oznaczony – nie dłuższy niż do ustania zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19. W posiedzeniu sądu ma prawo wziąć udział prokurator. Natomiast jeśli prokurator oświadczy, nie później niż do czasy wydania postanowienia w przedmiocie wniosku o udzielenie albo przedłużenie przerwy, że sprzeciwia się jego uwzględnieniu, sąd umarza postępowanie. Ust. 6 w/w przepisu wskazuje katalog skazanych, do których ust. 1 nie stosuje się; art. 14c ust.  8  stanowi, że w kwestiach nieuregulowanych w ust. 1-5 stosuje się przepisy ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 523) o przerwie w wykonaniu kary pozbawienia wolności;
  2. 14d ust. 1 Ustawy stanowi, że w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, jeżeli skazanemu nie można udzielić przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności na podstawie art. 14c Ustawy, a  ograniczenia albo wyeliminowanie ryzyka zagrożenia przez skazanego innej osoby nie jest możliwe w ramach działań podejmowanych w zakładzie karny, dyrektor zakładu karnego może złożyć do sądu penitencjarnego wniosek, zatwierdzony przez Dyrektora Generalnego Służby Więziennej, o wykonywanie kary w postaci umieszczenia skazanego w odpowiednim zakładzie leczniczym – stosuje się odpowiednie przepisy wydane na podstawie art. 260 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego.
  3. Przepis art. 14f ust 1-2 Ustawy stanowi, że w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, w wypadku gdy w posiedzeniu sądu penitencjarnego bierze udział skazany pozbawiony wolności, posiedzenie to może się odbyć przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających przeprowadzenie tej czynności na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku. Przepis art. 517ea ustawy z dnia 6 czerwca 1997r. – Kodeks postępowania karnego stosuje się odpowiednio;
  4. 14 pkt 1, 2, 3 Ustawy z dnia 31 marca 2020 roku (Dz. U. 2020, poz. 568), w  ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 523) w art. 43la (dot. wykonywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego – przyp. autora) §1 pkt 1 otrzymał następujące brzmienie „wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą jednego roku i  6  miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego” , natomiast §6 otrzymał brzmienie „Przepisy § 1 – 5 stosuje się odpowiednio do  skazanego, któremu wymierzono dwie lub więcej niepodlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno, nieprzekraczających w sumie jednego roku i 6 miesięcy.”.

Opracowanie: adw. Arkadiusz Szymański, sekretarz Sekcji Prawa i Postępowania Karnego przy Okręgowej Radzie Adwokackiej w Warszawie, wspólnik w kancelarii Zemła Szymański Adwokaci sp. j.

[1] Art. 101 pkt 1 Ustawy z dnia 31 marca 2020 roku Dz. U. 2020, poz. 568 przewiduje szereg wyjątków, w  zakresie wejścia w życie poszczególnych regulacji;